Ervaringen

De ontplofte KNORR stoomketel.
Artikel geplaatst 1-1-2024

In 1998 ontplofte bij KNORR (voedingsmiddelenfabriek) in Loosdrecht één van de 2 stoomketels. Krachtwerktuigen (waar ik destijds werkzaam was) kreeg het verzoek van het hoofd technische dienst van KNORR assistentie te verlenen bij het vaststellen van de oorzaak van de ontploffing. Het ketelhuis met alle documenten van en over de ketel was vernietigd en KNORR moest aantonen dat de ontploffing niet hun schuld was. Zo gaat dat bij ongevallen met grote schade waarbij de Arbeidsinspectie op bezoek komt. Details over gesprekken en bevindingen met KNORR, Arbeidsinspectie (nu I-SZW), KEMA en Stoomwezen zijn specifiek en kan ik hier niet melden. Voor mij waren die anekdotisch. Het uiteindelijke schadeonderzoeksrapport van KEMA is naar mijn weten nooit geopenbaard, wat mij nog altijd bevreemdt. Als de intentie is de industrie in Nederland veilig te laten zijn voor mens en milieu, dan moet toch elke omvangrijke schade voor het voetlicht gebracht worden, zodat iedereen kan leren van eventueel gemaakte fouten? Sinds 1998 gaan de meest vreemde verhalen rond over wat de oorzaak van de ontploffing geweest zou kunnen zijn. Geknoeid met de (druk)beveiliging, droogkoker, gasontploffing en achterstallig onderhoud, om er een paar te noemen. Wie een beetje bekend is met schade-onderzoek kan aan de hand van het ketelrestant (veel foto's zijn er helaas niet) al een paar conclusies trekken, zoals vuurgang is nog heel, vlampijpen zijn aanwezig, brander en explosieluik zijn aanwezig. Laat we meteen man en paard noemen; het was niet meer dan pech, al tijdens de nieuwbouw geïntroduceerd! Bij het standaard lasonderzoek destijds was een lasfout in de langsnaad van de ketelromp gevonden en gerepareerd. Deze reparatie was ook gecontroleerd en akkoord bevonden, alleen kunnen daar achteraf vragen over gesteld worden, zo wees het onderzoeksrapport van de KEMA uit. De origineel V-naad was nu een X-naad geworden met een (te) kleine hoogte-breedte-verhouding. Daardoor waren aan de binnenzijde van de romp minuscule plakfoutjes ontstaan (overlaps) die in de loop der jaren onder invloed van het gebruik, zoals start-stops en waterbehandeling, tot een bijna 2 (!) meter lange vermoeiingsscheur waren uitgegroeid. Deze scheur was tijdens 2-jaarlijkse periodieke herbeoordelingen visueel nooit ontdekt (is ook niet echt makkelijk) en op een gegeven moment zodanig van scheurdiepte dat de ketel bij nominale druk het begaf. Gevolg; breuk voor lek wat leidde tot de stoomexplosie.
Als gevolg van deze uitkomst werd aan Stoomwezen de opdracht gegeven om van 500 (stoom)ketels de langsnaad aanvullend magnetisch te onderzoeken. Hiertoe volgden diverse inspecteurs de opleiding tot magnetisch onderzoeker level 2. In met name oude groene controleboeken van de Dienst voor het Stoomwezen zijn nog (meestal blanco) onderzoeksrapporten te vinden. De 500 (stoom)ketels zijn naar mijn weten nooit gehaald, want het is nog niet zo eenvoudig om dergelijke vermoeiingsscheuren vast te stellen.

Welke lessen kunnen hieruit getrokken worden? Dat dergelijke schades heden ten dage amper of niet voorkomen, zeker niet in landen zoals Nederland waar een bijna rigide regelgeving wordt gehanteerd van periodieke herbeoordelingen. Enig gelijkwaardige schadegeval is de stoomketel van Centocor in Leiden die in 2005 ontplofte. Gesteld kan worden dat stoom- en heetwaterketels type vuurgangvlampijpketel, heden ten dage veilig zijn.
Er zijn wel diverse gevallen bekend van het (bijna) falen van ketels, maar dat zijn in de meeste gevallen zogenaamde droogkokers. Het resultaat is hetzelfde, de ketel is schroot, alleen de gevolgschade is bij een droogkoker meestal minder. Bij een droogkoker zakt de vuurgang in en in het ergste geval scheurt deze van de pijpplaat af, waardoor het restant water kan ontsnappen en expanderen tot stoom; ergo de ketel wordt een raket. Op internet zijn zeer veel voorbeelden te vinden waarbij de ketel enkele tientallen meters gelanceerd werd, maar niet ontplofte! Zie bijvoorbeeld hier. Lees daar ook even de 5 meest voorkomende redenen van falen van een stoomketel. Reden nummer 1 is echt onzin.
DE les die gebruikers van stoom- en heetwaterketels ter harte moeten nemen is dat mocht het fout gaan je moet hopen op lek voor breuk, want dan heb je de tijd om de noodstop in te drukken. Dus controleer regelmatig of er stoom onder de isolatie vandaan komt op plekken waar dit niet normaal is. Schakel de ketel direct af en huur een inspectiedeskundige in om een gefundeerd antwoord te geven op wat er aan de hand is. Bij breuk voor lek ben je te laat.

Hetzelfde schade-fenomeen als bij een ingezakte vuurgang zou kunnen gebeuren bij ketels met een zogenaamde haakse-randverbinding tussen ketelromp en bodems (pijpplaten) wanneer hier vermoeiingsscheurvorming optreedt. Vandaar het MT- en PT-onderzoek dat sinds 2006 gemeengoed is geworden op dat type ketels. Maar ook daar geldt dat het niet zo eenvoudig is die specifieke scheurvorming aan te tonen (door met name de invloed van magnetiet).

Bedenk dat een ketel bedrijven vooral het controleren is van; is er voldoende water, is dat water van de juiste kwaliteit en is de brander juist afgesteld? Laat dus het ketel- en voedingswater door een waterdeskundige regelmatig controleren en laat de brander regelmatig controleren.

Meer ervaringen volgen.